انواع روش های آبیاری – مزایا و معایب

همچنین میتوانید این فیلم را در یوتیوب تماشا کنید

یکی از مهم ترین کارها در کشاورزی و باغداری، آبیاری گیاهان و درختان است که مسئله بسیار حیاتی در این عرصه بوده و هر گیاه و درختی برای رشد و باردهی نیازمند به آبیاری مناسب و درست هستند. در حوزه کشاورزی و باغداری، روش های آبیاری به دو دسته آبیاری سنتی و آبیاری تحت فشار تقسیم بندی می شود که در این مقاله به طور مفصل به هر یک از آنها می پردازیم…

1. روش سنتی ( آبیاری سطحی) :

روش های سنتی که همان آبیاری مسطح می باشد، در این روش از جاذبه زمین برای جاری شدن آب استفاده می شود و شامل سه روش شیاری، غرقابی و کرتی است.

آبیاری شیاری :

در آبیاری شیاری کانال هایی موازی و کم عرض مثل جوی در جهت شیب زمین ایجاد می شود و آب به آرامی و در راستا کانال پیش میرود، البته شیب زمین و جنس خاک از عوامل موثر در سرعت انتقال آب هستند.

محصولاتی که به این روش آبیاری می شود و قابلیت کاشت به صورت ردیفی دارند: مثل ذرت ، نیشکر ، گوجه فرنگی و سبزیجات هستند. هر چقدر بافت خاک سبک تر باشد، نفوذ پذیری آب در خاک بیشتر می شود و باید طول شیارها، عمق و عرض آنها کمتر بشود.

طول شیارها در خاک سبکی مثل خاک شنی کمتر از 100 متر است ضمنا با افزایش شیب زمین هم طول کانال را کمتر می کنند.

فاصله بین شیارها حدود 75 تا 100 سانت و عمق آنها حدود 15 تا 20 سانت در خاک های سنگین مثل رس عمق و عرض کانال بیشتر است در ضمن اگر جریان آب هم زیاد باشد شیارها عمیق تر و بزرگ تر احداث می شوند تا مانع فرسایش خاک شوند.

در این روش آبیاری سرعت جریان سطحی آب، باید بیشتر از سرعت نفوذ آب در خاک باشد و از طرفی ایجاد فرسایش نکند، حدود 0.6 تا 3 لیتر بر دقیقه بسته به جنس خاک و عمق کانال میتوان در نظر گرفت.

مزایا آبیاری شیاری:

1-آبیاری منطقه وسیع

2-هزینه اولیه کم

3-صرفه جویی در زمان

معایب آبیاری شیاری:

1-مصرف آب زیاد

2-فرسایش خاک

3-تجمع نمک در مناطقی از زمین

آبیاری غرقابی :

ساده ترین روش آبیاری گیاهان غرقابی است، که به دلیل ارزان بودن هنوز هم استفاده می شود.

در این روش آب با لوله یا روش های دیگر به زمین کشاورزی منتقل می شود و در سطح زمین جاری می شود، چون کل زمین بدون مرز بندی آبیاری می شود کارایی چندانی ندارد، زیرا در بهترین حالت 50درصد آب به گیاهان مورد نظر می رسد و بقیه تبخیر و نفوذ در خاک و آبیاری علف ها می شود.

برای آبیاری محصولاتی مانند علوفه، برنج، گندم و جو از روش غرقابی استفاده می شود و برای هدفمندتر کردن آبیاری غرقابی، از روش های زیر استفاده می شود:

1-شیب دار کردن زمین و استفاده از جاذبه زمین برای جاری شدن آب

2-در فواصل زمانی مناسب آب را به زمین منتقل کرد به جای آنکه یکجا همه آب را وارد زمین کنیم تا آب به جای جاری شدن در زمین نفوذ کند.

3-بازیافت آب از انتها و طرفین زمین

آبیاری پله ای:

ایجاد باغ و درختکاری در دامنه کوه ها و تپه ها ، باعث ایجاد اختلاف سطح و حالت پله ای شدن  آن میشود ، این روش به این صورت است که زمین را به دو قسمت تقسیم میکنند و جوی آب از بالا به پایین جاری میگردد و در هر پله باغ هم نهرهایی جوی اصلی را قطع میکنند و با دریچه گذاری روی این جوی ها میشود آب را در هر پله به درختان رساند.

آبیاری کرتی :

در این روش زمین کشاورزی به قطعات مختلف تقسیم شده و هر قطعه به صورت جداگانه تسطیح می شود و دور تا دور هر قطعه را با خاک مرزبندی میکنند.

به هر یک  از این قسمت ها کرت گفته میشود ، برنج و اکثر سبزیجات را با این روش هم می توان آبیاری کرد. برای هر کرت هم می توان با خود خاک یا دریچه ورودی و خروجی تعریف کرد.

اندازه کرت به نوع خاک ، مقدر جریان آب ، شیب زمین بستگی دارد یعنی اگر خاک سنگین یا جریان آب زیاد باشد کرت را بزرگتر میگیرند.

مزایا آبیاری کرتی :

1-پایین بودن هزینه آبیاری

2-عدم نیاز به تعمیر و نگهداری وسایل

3-عدم نیاز به تکنولوژی و کارگرمتخصص

معایب آبیاری کرتی :

1-نیاز به عملیات تسطیح زمین که شامل هزینه زیادی می شود

2-اطراف کرت عبور ماشین آلات کشاورز را سخت میکند

3-مرزها و نهرها قسمتی از زمین را اشغال می کنند

2 – آبیاری تحت فشار:

آبیاری قطره ای:

آب به وسیله پمپاژ از لوله های دارای روزنه بطور دقیق و کنترل شده در اختیار ریشه قرار می گیرد ، البته برای تعیین مناسب ترین سیستم آبیاری قطره ای مطالعه دقیق همه عوامل مرتبط با کشت مانند خاک ، آب ، محصول ، شرایط زمین و آب و هوا مورد نیاز است.

در این روش آبیاری معمولا کود باید به صورت مایع وارد سیستم پخش آب شده و گیاه را تامین کند.بر خلاف آبیاری بارانی که بیماری های گیاهان از طریق تماس آب با شاخه و برگ ها پخش میشود ، در آبیاری قطره ای این مشکل وجود ندارد و میزان تبخیر آب کم و میزان مصرف آب صرفه جویی می شود.

آبیاری قطره ای به خصوص در خاک های خشک و شنی مناسب است.اگر زمینی که درختان آن با روش سنتی آبیاری میشده اند نباید به یکباره سیستم آبیاری را قطره ای کرد و این فرایند باید در مدت زمان دو سال آهسته انجام شود.

مزایا آبیاری قطره ای :

1-میزان مصرف کود نسبت به سایر روش ها کمتر است

2-با مدیریت درست مصرف آب کاسته میشود و راندمان افزایش میابد

3-به تسطیح زمین نیاز ندارد

4-از آب غیر قابل بازیافت میشود استفاده کرد

5-جلوگیری از فرسایش خاک

6-جنس خاک تعیین کننده نیست

7-کاهش رشد علف های هرز

8-توزیع آب یکنواخت

9-به دلیل خشک ماندن شاخه ها و برگ ها بیماری انتقال نمیابد

معایب آبیاری قطره ای :

1-هزینه اولیه را اندازی بیشتر از روش های سنتی است

2-پوسیدگی لوله به علت تابش نور خورشید

3-تخریب پلاستیک در خاک و تاثیر سوء در آن

4-گرفتگی لوله های پخش آب در صورت عدم تصفیه آب

5-چون در این روش آبشوری نداریم تجمع نمک در ریشه ها زیاد است

آبیاری بابلر:

از مدرن ترین روش های آبیاری است که آب با لوله پلی اتلین تا پای درخت منتقل میشود و از طریق فواره های آب (بابلر)داخل حوضچه پای درخت آبرسانی صورت میگیرد ، این روش شبیه به آبیاری قطره ای می باشد با این تفاوت که در آبیاری قطره ای ، آب به صورت قطره ای خارج می شود ولی در این روش توسط بابلر آب بیشتری در اختیار درخت یا گیاهان قرار می گیرد.

در بهترین حالت 100 تا 250 لیتر بر ساعت آبدهی دارد و جایگزین مناسبی برای آبیاری سطحی می باشد.

مزایای آبیاری با بابلر:

1-راندمان بالای 75%

2-صرفه جویی آب نسبت به آبیاری سطحی

3-قابل ارائه در مناطق دارای آب بی کیفیت

4-کاربری آسان

5-گرفتگی لوله نسبت به قطره ای کمتر است

6-آبدهی بالا در زمان کمتر

معایب آبیاری با بابلر:

1-هزینه بالا

2-عملکرد و راندمان سیستم آبیاری در شرایطی که فشار آب کم باشد کاهش میابد

3-مصرف زیاد آب در خاک های سبک شنی که نفوذ پذیری آب در آنها بالا است

آبیاری بارانی:

یکی از پر بازده ترین روش های آبیاری است که توزیع یکنواخت آب شبیه باران برای گیاهان بوجود می آید.در این روش آب از طریق لوله ها با پمپاژ توزیع و سپس در هوا پاشیده و کل سطح خاک آبیاری می شود.

آبیاری بارانی در خاکهای شنی بیشترین بهره برداری را دارد و برای خاک های شور و پوسته پوسته شده چندان مناسب نیست.

مزایای آبیاری بارانی:

1-مناسب برای تقریبا انواع خاک ها

2-صرفه جویی در مصرف آب

3-تنظیم مقدار آبیاری متناسب با نیاز گیاه

4-اضافه کردن کود در حین آبیاری

5-امکان آبیاری جهت اهداف دیگر مانند محافظت از یخ زدگی گیاهان

معایب آبیاری بارانی:

1-هزینه اولیه نسبتا زیاد

2-هزینه بالا برای تامین انرژی پمپاژ

3-حساسیت به وزش باد

4-تبخیر زیاد آب هنگام آبیاری

5-خیس شدن شاخه و برگها هنگام آبیاری و انتقال بیماری ها و قارچها

6-گرفتگی لوله ها